ارقام و پایه های مختلف پسته

 

ارقام و پایه های مختلف پسته 

پیشینه استفاده از پسته:

پسته (با نام انگلیسی Pistachio) به عنوان یکی از محبوب ترین و مشهورترین انواع خشکبار در ایران و جهان شناخته می شود. اگر چه این آجیل محبوب از دیرباز مورد توجه ایرانیان بوده و در دورهمی ها و شب نشینی ها و یا به صورت روزمره مورد استفاده قرار می گرفته، اما در مناسبت های خاص سال همچون عید نوروز و شب یلدا مصرف آن افزایش می یابد. این آجیل به خاطر طعم بی نظیر و قیمت بالای آن، به عنوان یک آجیل لوکس شناخته می شود.

خاستگاه پسته:

خاستگاه این گیاه ارزشمند احتمالا به مرکز و یا شرق آسیا بر می گردد. پسته دارای ارقام و ژنوتیپ‌های فراوانی است و در نقاط مختلف دنیا، ارقام متفاوتی از این محصول ارزنده کشت می شود. خوشبختانه این گیاه سود آور با آب و هوای ایران سازگار است و ایران با بیش از 90 رقم شناخته شده، به عنوان یکی از غنی‌ترین کشورها در این زمینه شناخته می شود که برخی از آنها به صورت تجاری و برخی به صورت پراکنده کشت می شوند.

معروف ترین ارقام پسته:

در بین تمام ارقام پسته ایران، احمد آقایی، فندقی، کله قوچی، اکبری، ممتاز، سفید پسته نوق، بادامی زرند، قزوینی، خنجری دامغان و شاه‌پسند دامغان از اهمیت و شهرت خاصی برخوردار هستند. آگاهی و شناخت تفاوت های ارقام مختلف، در خریدهای عمده و حتی جزئی، از اهمیت بالایی برخوردار است. ارقام و پایه‌ های پسته کشت شده در ایران، در نتیجه اهلی کردن درختان پسته وحشی بوده است که نام گونه اهلی آن Pistacia vera  می باشد. برای شناخت بهتر ارقام و پایه های مختلف پسته، همراه ما باشید. 

معیار نام‌گذاری ارقام و پایه های پسته

ارقام مختلف پسته بر اساس منطقه‌ای که اولین بار در آنجا شناسایی‌شده‌اند، شکل پسته، رنگ پسته، نام شخصی که آن را برای اولین بار معرفی کرده، اشیا، میوه‌ها و اعضای بدن انسان و حیوانات نام گذاری می شوند که در این مقاله به اختصار به توضیح چند مورد می پردازیم:

• • رنگ: پسته قرمز و پسته برگ سیاه

• • براساس نام منطقه: بادامی فیض‌آباد و سفید پسته نوق

• • شباهت به اعضا و اندام‌های بدن انسان و جانوران: پسته کله قوچی، پسته کله بزی، پسته شستی، پسته نیش کلاغی

• • اسامی میوه‌ها: پسته بادامی، پسته فندقی

• • نام اشخاص: پسته اکبری، پسته ابراهیمی، پسته احمد آقایی

• • شباهت به اشیا: پسته خنجری

گروه بندی ارقام و پایه های پسته بر اساس زمان گلدهی

بر اساس زمان گلدهی، ارقام مختلف پسته در طیف زودرس تا دیررس گروه بندی می شوند؛ بنابراین با توجه به دما و شرایط آب هوایی هر منطقه، باید رقمی انتخاب گردد که کمترین خسارت را متحمل شود. پر شدن مغز پسته در ارقام دیررس نسبت به ارقام زودرس، با تاخیر صورت می‌گیرد.

• • ارقام زود گل:

    سفید پسته نوق، کله‌قوچی

• • ارقام متوسط گل:

    احمد آقایی، فندقی، بادامی زرند

• • ارقام دیر گل:

    اکبری، جندقی، ابراهیمی

گروه بندی ارقام و پایه های پسته بر اساس زمان رسیدن میوه

• • ارقام خیلی زودرس:

    برداشت محصول تا ۳۱ مرداد ماه انجام می شود.

ارقام فندقی، رضایی، قزوینی خیلی زودرس و ایتالیایی خیلی زودرس در این گروه جای می گیرند.

• • ارقام زودرس:

    برداشت محصول در بازه زمانی۱۰-۱ شهریورماه انجام می شود.

رقم های موسی آبادی، اوحدی، قزوینی زودرس و ایتالیایی زودرس جزو این دسته می‌باشد.

• •  ارقام متوسط رس:

    برداشت محصول در بازه زمانی ۲۰-۱۱ شهریورماه انجام می شود.

ارقام کله قوچی، سیریزی، نیش کلاغی، خنجری دامغان، شاه پسند، امیری، سیف الدینی و بادامی در این دسته ‌بندی جای می گیرند.

• •  ارقام دیررس:

    برداشت محصول در بازه زمانی ۳۱-۲۱ شهریورماه انجام می شود.

ارقام حسن زاده، بادامی زرند، احمد آقایی، فندقی غفوری، اکبری، فندقی، ریز بادامی

راور، هراتی، ممتاز، سفید پسته نوق، ابراهیم آبادی، غلامرضایی در این گروه جای می‌گیرند.

• •  ارقام خیلی دیررس:

    برداشت محصول در بازه زمانی۱۰-۱ مهرماه انجام می شود.

ارقام فندقی ۴۸، ابراهیمی و جندقی جزو این گروه می‌باشند.

 مهم ترین و شناخته شده ترین ارقام و پایه های پسته

پسته احمد آقایی

این رقم نخستین بار در احمدیه نوق از توابع شهرستان رفسنجان شناسایی شد. از مهم‌ترین ویژگی‌های این رقم می‌توان به درشتی میوه، شکل بادامی، سفیدی پوست استخوانی و رنگ قرمز پوست مغز اشاره کرد که باعث گسترش کشت آن شده است. شکل جوانه گل آن کروی است و رقمی متوسط گل است. از لحاظ باردهی دیررس است و میوه‌های آن در اواخر شهریور قابل برداشت است. این رقم سال آوری بالایی دارد. این رقم نسبت به تغییرات آب و هوایی مقاومت زیادی دارد و پیش بینی می‌شود در سال‌های آینده بتواند جای ارقام فندقی و کله قوچی را در باغات بگیرد.

پسته اکبری

این رقم در حوالی شهرستان رفسنجان شناسایی شد و همچنین با نام عبداللهی شناخته می‌شود و به علت طعم و بازار پسندی و ارزش اقتصادی شهرت دارد. میوه‌های بادامی به شکل کشیده و درشت هستند. از دیگر خصوصیات این رقم می‌توان به خوشه‌بندی افشان، یکنواختی در رسیدن محصول، رشد رویشی و تراکم و سطح برگ و محصول زیاد آن اشاره کرد. پسته اکبری رقمی دیر گل می‌باشد و از لحاظ زمان برداشت رقمی دیررس است به طوری‌که در اواخر شهریور ماه و اوایل مهر ماه میوه این رقم قابل برداشت می‌باشد.

پسته اکبری رقمی حساس نسبت به گرمازدگی و تنش‌های گرمایی می‌باشد و در بین ارقام دیگر پسته، خسارت بیشتری را نسبت به گرمازدگی متحمل می‌شود. این رقم نیاز سرمایی بیشتری نسبت به سایر ارقام پسته دارد و در مناطقی که پسته کشت می‌شود گاها کمبود تامین نیاز سرمایی مشاهده می‌شود.

پسته کله قوچی

این رقم اولین بار توسط فردی به نام حاج علی شریفی در روستا دهنو شهرستان رفسنجان شناسایی شد. از این رو این رقم به حاج شریفی معروف است. باردهی زیاد و درشتی میوه از دیگر دلایل علاقه مندی به این رقم می‌باشد. اکثر برگ‌ها ۵ برگچه‌ای هستند. با توجه به زود گل بودن این رقم، میوه‌ها بیشتر در معرض خسارت سرمای دیررس بهاره هستند و بعضا در برخی نقاط سرد دچار سرمازدگی بهاره می‌شوند که از میزان کیفیت و بار درخت می‌کاهد.

رقم کله قوچی جزو ارقام متوسط رس می‌باشد به گونه‌ای که زمان برداشت محصول آن در دهه دوم شهریور است. میزان باردهی در این رقم نسبت به اکبری، اوحدی و احمد آقایی کمتر است و شدت غالبیت انتهایی در سرشاخه‌ها نسبت به ارقام اوحدی کمتر می‌باشد.

همچنین رقم کله قوچی نسبت به شوری و کمبود آب و عناصر غذایی حساسیت بیشتری دارد و در دماهای بالا و خشکی خاک، درخت دچار آفتاب سوختگی و سرخشکیدگی شاخه‌ها می‌شود. این رقم مناسب مناطقی است که شوری و محدودیت آب در آن‌ها کمتر است.

رقم فندقی (اوحدی)

این رقم را تحت عنوان رقم فندقی نیز می‌شناسند که از ارقام پسته‌های تجاری به شمار می‌رود. که توسط شخصی به نام اوحدی از حوالی شهرستان رفسنجان شناسایی شد. این رقم یکی از قدیمی‌ترین ارقام کشت شده در ایران به خصوص کرمان می‌باشد. قدرت رشد در این درختان متوسط اما دارای تاج گسترده و بزرگ هستند.

برگ‌ها بیشتر سه برگچه‌ای هستند و برگچه‌های انتهایی نسبت به برگچه‌های جانبی بزرگ‌تر هستند. جوانه‌ها به شکل مخروطی هستند.

این رقم متوسط گل و متوسط رس است که گونه‌ای که در دهه اول شهریور قابل برداشت است. میوه‌ها به شکل فندقی و کروی شکل می‌باشند. این رقم دارای غالبیت انتهایی شدیدی است به گونه‌ای که رشد سرشاخه در آن زیاد است و ارتقاع نوک سرشاخه‌ها از مرکز درخت زیاد است. بنابراین تشکیل شاخه‌های فرعی در آن‌ها محدود می‌شود. تنوع این رقم در ژنوتیپ‌های آن بسیار زیاد است. اما امروزه رقم فندقی در باغات قدیمی با رقم‌های اکبری و احمد آقایی جایگزین می‌شود.

همچنین ویژگی‌های سایر ارقام مهم پسته به شرح زیر است.

رقم خنجری دامغان

این رقم یکی از ارقام تجاری پسته منطقه دامغان می‌باشد که میوه آن بادامی شکل است. اکثریت برگ‌های آن مرکب ۳ برگچه‌ای هستند و برگچه انتهایی بزرگتر از برگچه‌های جانبی است. رقمی دیر گل و متوسط رس و در دهه دوم شهریور ماه قابل برداشت است.

رقم ممتاز

میوه‌های این رقم بادامی شکل و مغز آن نسبت به سایر ارقام تجاری خوشمزه‌تر است. اکثریت برگ‌های آن مرکب سه برگچه‌ای هستند. رقمی زودگل بوده و در دهه سوم شهریور ماه قابل برداشت است، جزو ارقام زود گل و دیررس به حساب می‌آید.

رقم سفید پسته نوق

این رقم از قدیم در منطقه رفسنجان کشت می‌شده است، به ویژه در منطقه نوق که آب و هوای گرمتری نسبت به رفسنجان دارد، گسترش بیشتری یافته است. میوه این رقم بادامی شکل و زودگل بوده که در دهه سوم شهریور ماه قابل برداشت و از ارقام دیررس می‌باشد.

رقم شاه پسند

این رقم نیز یکی از ارقام تجاری پسته در منطقه دامغان می‌باشد که میوه آن بادامی شکل است. اکثریت برگ‌های آن مرکب ۳ برگچه هستند. رقمی دیرگل بوده و در دهه دوم شهریور ماه قابل برداشت است و از ارقام متوسط رس می‌باشد.

رقم قزوینی

منشاء آن منطقه قزوین بوده و در آنجا به نام پسته کله بزی معروف است. میوه آن بادامی شکل، ریز و دارای مغز نسبتاً سبز رنگ است. تعداد میوه موجود در هر خوشه بسیار زیاد است. اکثریت برگ‌های آن مرکب ۳ برگچه‌ای هستند. رقمی دیر گل است که در اواسط مردادماه قابل برداشت و از ارقام خیلی زودرس می‌باشد.

 

رقم		شکل میوه		اندازه میوه
فندقی یا اوحدی		گرد		متوسط
کله قوچی		گرد		درشت
اکبری		بادامی و کشیده		درشت
قزوینی		بادامی و کشیده		کوچک
شاه‌پسند دامغان		بادامی و کشیده		متوسط
احمد آقایی		بادامی		متوسط
ممتاز		بادامی		متوسط
سفید پسته نوق		بادامی		متوسط
بادامی ریز زرند		بادامی		کوچک
خنجری دامغان		بادامی		درشت